مرواريدهايي كه از دست مي دهيم

دانشمندان علم پزشكي بر اين باورند كه بسياري از بيماريهاي خطرناك عفوني مانند عفونتهاي خوني، رماتيسم قلبي، سوء هاضمه، بيماريهاي روده و معده و بسياري از اختلالاتي كه در ارگانيسم حياتي بدن انسان بروز مي كند، ريشه در دوران كودكي دارند. كودكي يعني درست همان روزهايي كه دندانهاي شيري ما شروع به پوسيدن مي كرد و كم كم مي افتاد و ما بدون توجه به پوسيدگي دندانهايمان، پسته، فندق و بادام را با ولع زير آن خرد مي كرديم و وقتي هم كه سفيدي مرواريدهاي شفاف دهانمان رو به سياهي مي گذاشت، دلمان را با زدن يك بار مسواك در شبانه روز خوش مي كرديم و فقط وقتي درد امانمان را مي بريد و كارمان به دندانپزشكي مي افتاد و هزينه سنگين آن كمرمان را خم مي كرد، متوجه مي شديم كه چه جفايي بر خود كرده ايم. و همين بي توجهي ها و شايد هم سنگيني هزينه درمان سبب شده است تا جامعه ما آمارهاي قابل توجهي را در زمينه خرابي و پوسيدگي دندان و بيماريهاي لثه كسب كند!

پوسيدگي، بيماري شايع

طبق برآوردهاي متخصصان، پوسيدگي قشر سخت دندان جزو شايعترين بيماريهاي دهان و دندان در جهان است و با اين كه تاكنون بيش از هشتصد نوع بيماري مختلف در اين زمينه شناسايي شده است، اما همچنان پوسيدگي و بيماري لثه جزو اولين اولويتهاي فعاليت بخش سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت قرار دارد.به اعتقاد دكتر فاضل، پوسيدگي دندان شايعترين علت مراجعه افراد به دندانپزشكي است. وي معتقد است: كشيدن، پر كردن و پوسيدگي سه شاخص عمده سنجش بهداشت دهان و دندان است، در حالي كه بچه هاي 12 ساله در كشور ما حدود سه دندان پوسيده دارند و يا دندان خود را كشيده اند، استاندارد اين رقم در كشورهاي پيشرفته تنها يك دندان است و حتي به ادعاي كشورهايي كه اقدامات پيشگيرانه براي جلوگيري از پوسيدگي دندان را به عمل مي آورند، در جمعيت زير 20 سال دندان پوسيده وجود ندارد!
اين در حالي است كه تنها با مسواك زدن مرتب دندانها و مراجعه مستمر به پزشك و استفاده از دهانشويه هاي معتبر مي توان در مقابل اين بيماري ايستاد. به طوري كه تنها با توزيع رايگان دهانشويه بين دانش آموزان مدارس كشور در سال 77، شاخص دندانهاي پوسيده در بين كودكان 12 ساله كه در سال 74 بيش از 2 درصد بود، به 48/1 درصد كاهش يافت.
دكتر قلي پور، دندانپزشك در مورد پوسيدگي دندان مي گويد: «پوسيدگي يك بيماري عفوني قابل انتقال است كه با فعاليت ميكروبها در سطح دهان آغاز مي شود و در ساختمان آن پيشرفت مي كند. وقتي يك بيماري در اثر فعاليت ميكروبها ايجاد شود، آن را بيماري عفوني مي نامند و اگر بيماري بتواند از محلي به محل ديگر منتقل شود، آن را قابل انتقال مي گويند. منظور اين است كه طبق اين تعريف پوسيدگي مي تواند از يك دندان به ساير دندانها نيز سرايت كند.
البته پوسيدگي تمام سطوح دندان را يكسان مبتلا نمي كند. سطوحي مانند شيارهاي برنده بخصوص در دندانهاي آسيا، سطوح بين دنداني و طوق دندان تا ناحيه اتصال لثه با دندان كه محل تجمع ميكروبها معمولاُ در اين ناحيه است، بيشتر در معرض اين بيماري قرار دارند.»
وي مي افزايد: « در دهان هر فرد به طور طبيعي انواع و اقسام ميكروبها وجود دارد، ولي همه ميكروبهاي موجود در دهان، پوسيدگي را به وجود نمي آورند. وقتي لا به لاي دندان تميز نشود، ميكروبها در روي دندان لايه اي تشكيل مي دهند كه پلاك ميكروبي نام دارد. اين پلاك لايه نرم و غليظي است كه از مقدار زيادي باكتريهاي مختلف و سلولهاي موجود در دهان تشكيل مي شود و چنان بر سطح دندان مي چسبد كه به آساني با آب شسته نمي شود. هر چه زمان بيشتر بگذرد، انواع گوناگوني از ميكروبها وارد پلاك مي شوند و بيماري زايي آن را بيشتر مي كنند. البته اين پلاك با رسوب سفيدرنگي كه بر روي دندان مي نشيند و با چشم قابل ديدن است تفاوت مي كند و پلاك تنها با رنگهاي مخصوصي كه موجب رنگ شدن پلاك مي شود قابل شناسايي است.
وي در توضيح بيشتر اين پلاك ميكروبي بر روي دندان انسان مي گويد: پلاك ميكروبي چند كار در دهان انجام مي دهد؛ اول روي دندان را مي گيرد و رنگ طبيعي و شفاف آن را عوض مي كند. سپس به جرم سخت اطراف دندان تبديل شده و علاوه بر پوسيدگي باعث ايجاد بيماري لثه و ساير بافتهاي نگهدارنده دندان مي شود.
تحقيقات دندانپزشكي نشان داده است كه بعد از خوردن غذا و رسيدن مواد قندي به ميكروبهاي پلاك حدود 2 تا 5 دقيقه طول مي كشد تا اسيد ايجاد شود. در طي مدت 10 دقيقه ميزان اسيد به حداكثر مقدار خود مي رسد و سپس 20 تا 60 دقيقه در همان حال باقي مي ماند و بعد از آن بتدريج به حالت عادي باز مي گردد.»
وي ادامه مي دهد: «با هر بار خوردن، محيط پلاك ميكروبي اسيدي مي شود و تا اين محيط اسيدي به حالت عادي برگردد، با خوردن مجدد، محيط دهان دوباره اسيدي شده و به اين ترتيب دندانها دچار پوسيدگي مي شود.»
به اعتقاد پزشكان پوسيدگي دندان بيشتر بيماري جوانان است، يعني دندانها معمولاً به فاصله بعد از بيرون آمدن بيشتر خراب مي شوند تا در سنين بالاتر كه مدتي از حضورشان در دهان گذشته است.
بنابراين اهميت مراقبت و نگهداري از دندانها در اين سنين كاملاً مشخص مي گردد.

لثه هاي قرمز علامت چيست؟

لثه به عنوان پايگاه نگهدارنده دندان و بافتي بسيار آسيب پذير در برابر بيماري از اهميت ويژه اي برخوردار است.
دكتر اكبري، فوق تخصص لثه، با اشاره به اين كه رعايت نكردن بهداشت دهان و دندان مهمترين عامل تخريب بافت نگهدارنده دندان و ابتلا به بيماري لثه مي باشد، اين بيماريها را به دو گروه «ژنژيويت» و «پريودنتيت» تقسيم كرده و مي گويد: «عدم رعايت بهداشت دهان و دندان منابع كافي را در اختيار باكتريهايي قرار مي دهد كه عامل بيماريهاي لثه هستند وبا ترشح عمومي ميكروبي موجب تخريب بافتهاي نگهدارنده دندان مي شوند.
ژنژيويت معمولاً با التهاب و قرمزي لثه همراه است و به بافتهاي عمقي دهان مثل استخوان فك سرايت نمي كند. اما پريودنتيت استخوان نگهدارنده دندان و ليگامهاي مربوط را تخريب و نگهداري دندان را با مشكل مواجه مي كند. البته هر دو بيماري اشكال مختلفي دارند، ولي تمامي آنها توسط باكتريها ايجاد مي شوند و در اين ميان عواملي نظير نقص سيستم دفاعي بدن، عوامل تغذيه اي، هورمونها و... مي توانند در تشديد بيماري نقش داشته باشند.»
وي مي افزايد: «نتايج تحقيقات و بررسي هاي انجام يافته نشانگر آن است كه باكتريهاي عامل بيماري لثه از طريق بزاق دهان منتقل مي شوند. يعني تماس مشترك بزاق در افراد خانواده از طريق ظروف مشترك آب و غذا بيماري لثه را انتقال مي دهند به همين دليل انجمن پريودونتولوژي آمريكا براي درمان بيماري لثه پيشنهاد كرده است كه درمان به صورت مشترك در مورد تمامي اعضاي خانواده صورت گيرد و اگر يك نفر مبتلا به اين بيماري است، بقيه اعضاي خانواده نيز مورد معاينه قرار گيرند.

تأثير دندان بر بدن

به اعتقاد يك پروفسور و متخصص دندانپزشكي در آمريكا بيماريهاي دهان و دندان بر روي سلامت كل بدن تأثيرگذار هستند. علت اين امر نيز آن است ،زماني كه جرمها بر روي دندان ساخته مي شوند افراد در معرض ابتلا به آماس لثه ها كه اولين مرحله از بيماريهاي دهاني است قرار خواهند گرفت.
چنانچه نسبت به درمان آماس لثه اقدامات درماني انجام نگيرد، اين حالت مي تواند به بروز وضعيتي شديدتر منجر شود كه بر روي لثه ها، استخوانها و بافتهاي محافظ دندانها تأثيرگذار است.
يك مطالعه كه به تازگي توسط انستيتوي ملي سلامت در آمريكا انجام گرفته است، حاكي از آن است كه حدود 47 درصد از مردان و 37 درصد از زنان سنين 18 تا 64 سال به برخي از انواع خونريزيهاي مربوط به لثه مبتلا هستند كه خود مي تواند زنگ خطري براي ابتلا به امراضي ديگر باشد.
دكتر صفدري، متخصص بيماريهاي دهان و دندان در اين باره معتقد است كه وضعيت بافتها و ساختار دهان و دندانها بر روي شرايط و وضعيت جسماني بدن، توانايي جويدن و صحبت كردن، ظاهر و ارتباطات فردي و... بسيار تأثيرگذار است، لذا بايد نسبت به سلامت اين بخش از بدن توجه كافي را مبذول داشت، زيرا سلامت اين بخش بر سلامت كل بدن تأثيرگذار است.
وي از جمله كارهاي مهم براي پيشگيري از پوسيدگي دندانها و بيماريهاي مربوط به لثه را مراجعه مرتب به دندانپزشك و معاينه دندانها توسط متخصص دانسته و مي افزايد: «علاوه بر اين، آگاهي افراد از چگونگي پاكيزه نگاه داشتن دندانها و بهره گيري از تكنيكهاي صحيح مسواك زدن و استفاده از نخ دندان، از ديگر كارهاي ضروري و مهم براي پيشگيري از پوسيدگي و بيماريهاي دنداني است.»
وي روش صحيح مسواك زدن را به اين ترتيب برمي شمرد:
1- سرمسواك را مقابل دندانها طوري قرار دهيد كه برس مسواك با لثه زاويه اي در حدود 45 درجه تشكيل دهد.
2- به آرامي و باملايمت و به حالت چرخشي مسواك را بر روي دندان حركت داده و سطوح خارجي و داخلي بالا و پايين هر دندان با حفظ زاويه ميان برس، مسواك و لثه تميز شود.
3- از فشار كمي بر روي مسواك استفاده شود و تمام سطوح دندان كه به وسيله آن عمل جويدن انجام مي شود، به خوبي شسته و برس زده شود و اجازه دهيد تا قسمت فوقاني برس يعني نوك پره هاي مسواك به تمام سطوح دندان برسد و آن را به خوبي تميز كند.
4- وضعيت قرارگيري مسواك بايد مرتباً تغيير پيدا كند.
5- براي تميز كردن بخش داخلي دندانهاي جلو، مسواك را عمودي گرفته و به آرامي از بالا به پايين يعني از لثه به سمت بالا و پايين حركت دهيد.
6- براي پاك كردن كامل دهان و از بين بردن ميكروبها و همچنين براي تنفس بهتر و تازه شدن مجاري تنفسي زبانتان را نيز مسواك بزنيد.

رژيم غذايي، دندان سالم

به اعتقاد پزشكان، پيشگيري از درد بهترين راه براي مقابله با بيماريهاي دهان و دندان است و در اين بين پيروي از يك رژيم غذايي صحيح در جلوگيري از پوسيدگي دندان مؤثر است.
دكتر نعمتي با اشاره به اين كه پوسيدگي دندان تنها زماني ايجاد مي شود كه محيط داخلي دهان اسيدي باشد مي گويد: «اين حالت زماني رخ مي دهد كه مواد غذايي حاوي نشاسته يا قندهاي ساده و يا به طور كلي كربوهيدراتها مصرف شود. مواد نشاسته اي نسبت به قندهاي ساده (قند و شكر) مدت بيشتري در فضاي دهان و بر روي دندانها باقي مي مانند، بنابراين براي حفظ سلامت دندانها توصيه مي شود مقدار مصرف اين مواد را كاهش داده و در غير اين صورت سعي كنيد از آنها به عنوان ميان وعده استفاده نكنيد و تا حد امكان مواد نشاسته اي را در وعده هاي غذايي اصلي خود مصرف نماييد.»
وي مي افزايد: «مواد غذايي مختلف، برخي از غذاها تأثير حفاظت كننده اي در برابر پيشگيري از ابتلا به بيماريهاي دهان و دندان دارند كه به عنوان نمونه مي توان به شير و لبنيات اشاره كرد. اين مواد به خاطر دارا بودن مواد مغذي مانند ويتامين ها، پروتئين ها و عناصر كلسيم، فسفر و منيزيم و ويتامين D تأثير مفيدي در سلامت دندانها داشته و به رشد و استحكام دندان و بافتهاي دهاني بخصوص در كودكان كمك كرده و در پيشگيري از پوسيدگي مؤثرند.»
وي مي افزايد: «با وجود آن كه مطالعات بيشتري در رابطه با تأثير مصرف شير برروي سلامت دندانهاي بالغين انجام گرفته است، اما تحقيقات انجام شده نشانگر آن است كه مواد مغذي موجود در شير مثل كلسيم مي تواند نقش محافظت كننده اي را در پيشگيري از ابتلا به بيماريهاي دهان و دندان در افراد بالغ نيز داشته باشد. محققان بر اين باورند كه كمبود عنصر كلسيم مي تواند به افزايش بروز التهاب در دندانها و لثه منجر شود.
همچنين تحقيقات نشان از وجود ارتباط ميان بيماري استئوپروز (پوكي استخوان) با بيماريهاي دهان و دندان دارد. اما با وجود اين موضوع به دليل برخي عوامل جانبي مانند گراني محصولات لبني مصرف مواد غذايي مغذي و لبني در بين خانواده هاي ايراني بسيار كم و پايين تر از حد استاندارد جهاني است و به همين علت ما شاهد افزايش شديد بيماريهاي دهان و دندان بخصوص پوسيدگي، در بين افراد جامعه هستيم.
وي در ادامه مي افزايد: «بسياري از خانواده ها نيز به دليل هزينه هاي بالاي انجام كارهاي دندانپزشكي، تا زماني كه كارد به استخوانشان نرسد، از مراجعه به پزشك خودداري مي كنند و هر كاري كه در ابتدا به آساني مي شد با يك پركردن ساده انجام شود، عصب كشي و يا به كشيدن دندان ختم مي شود. هم اكنون وضعيت بهداشت دهان و دندان به گفته بسياري از پزشكان در حد بد و شايد هم بسيار بد باشد كه علت اصلي آن نيز به عقيده بسياري از كارشناسان عدم تبليغ و نداشتن برنامه هاي آموزشي براي افراد جامعه است.
اگر به افراد اين باور داده مي شد كه با مشاهده اولين آثار پوسيدگي خود به دندانپزشك مراجعه كنند، بسياري از بيماريهاي دهاني و لثه نيز در كشور از بين مي رفت، كما اين كه آموزش براي پيشگيري نيز واجب است، افراد با مسواك زدن صحيح و علمي و مرتب و استفاده از نخ دندان و دهانشويه هاي حاوي فلورايد مي توانند تا حدود بسيار زيادي از ابتلا به بيماريهاي دهان و دندان جلوگيري كنند.»
رئيس هيأت مديره انجمن دندانپزشكي ايران نيز با انتقاد از نبود فرهنگ صحيح مراجعه به موقع به دندانپزشك مي گويد: «بيش از 80 درصد ايرانيان تنها به هنگام دندان درد به دندانپزشك مراجعه مي كنند كه اين امر فقط به علت مسايل اقتصادي نيست. در واقع اساسي ترين گام براي رفع مشكلات دهان و دندان مردم، ارتقاي سطح فرهنگ بهداشت از سنين قبل از دبستان توسط خانواده ها و آموزش و پرورش است.»
دكتر علي يزداني با اشاره به اين كه با رعايت بهداشت دهان و دندان بيش از نيمي از مراجعات به دندانپزشكي براي ترميم يا كشيدن دندان كاسته خواهد شد، مي افزايد: «دادن يارانه براي درمان كار صحيحي نيست و ضروري است بودجه اين يارانه صرف آموزش و فرهنگ سازي شود. همان طور كه در بستن كمربند ايمني اقدامات فرهنگي بسيار گسترده اي انجام شده، ضروري است رسانه ها با كمك صاحب نظران در اين راه قدم برداشته و تبليغات محصولات به وجود آورنده پوسيدگي دندان مانند تنقلات و مواد قندي را محدود سازند.»
وي با تأكيد بر اين كه ترميم دندانها هزينه سنگيني براي خانواده ها دربردارد و بار مالي فراواني براي دولت وارد مي كند، مي گويد: «اگر از روز اول مدرسه در كنار لوازم تحرير به هر دانش آموز يك مسواك و خمير دندان داده و طرز صحيح استفاده از آن به صورت تصويري آموزش داده شود، مي توان طي چند سال به ميزان قابل توجهي از پوسيدگي دندان افراد كاهش داد كه نتايج موفقيت آميز اين طرح در كشورهاي پيشرفته قبلاً مشاهده شده است.»

جدي بگيريم

به هر حال توجه به اين نكته ضروري است كه بعد از تخريب قسمتي از دندان فوراً و در همان مراحل اوليه به داندانپزشك مراجعه كنيم، ولي متأسفانه اكثر خانواده ها از اين كار سرباز زده و علت اصلي آن را هزينه بسيار سنگين نرخ دندانپزشكي برمي شمرند.
از طرف ديگر سازمانهاي بيمه گر نيز كمترين خدمات را در قبال اين مسأله ارايه مي كنند و به دليل هزينه هاي بالاي آن خود را از اين وادي دور كرده اند.